مصحف امام علیمصحف در لغت آن چیزی است که جمع کننده و در برگیرندۀ نوشته‌هاست. [۱]
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ترجمه دکتر سید غلامرضا خسروی حسینی، (حرف ص)
در اصطلاح مصحف به مجموعه اوراقی گفته می‌شود که در آن متون مذهبی و مقدسی نوشته شده باشد اگر چه کتاب آسمانی پیامبران هم نباشد و لذا می‌بینیم که به کتاب حضرت فاطمه سلام الله علیها مصحف حضرت فاطمه گفته می‌شود. [۲]
جعفری، یعقوب، سیری در علوم قرآن، ص۱۶.
۱ - سفارش پیامبر به جمع آوری قرآنحضرت علی علیه‌السلام بزرگترین شخصیت پس از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و در همه صحنه‌ها پیشتاز بود و از آغاز نزول وحی سایه به سایه در خدمت پیامبر بود و کتابت وحی را نیز به طور مداوم بر عهده داشت، در واپسین روزهای حیات پربرکت رسول گرامی اسلام، از جانب آن حضرت مامور به جمع‌آوری قرآن گردید. ابوبکر خضرمی از امام صادق علیه‌السلام روایت کرده است که پیامبر به حضرت علی علیه‌السلام فرمود: «ای علی این قرآن در کنار بستر من میان صحیفه‌ها، حریرها و کاغذها قرار دارد، قرآن را جمع کنید و آن را آن گونه که یهودیان، تورات خود را از بین بردند، ضایع نکنید». [۳]
جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرآنی، ص ۱۶۳.
۲ - ویژگی‌های مصحف حضرت امیرمصحف حضرت امیر علیه‌السلام از لحاظ آیات و سور هیچ اختلافی با قرآن کنونی ندارد، (نه زیادتر و نه کمتر از قرآن کنونی) ولی دارای ویژگی‌هایی است که به آنها اشاره می‌شود. ۱. ترتیب سوره‌ها به همان ترتیب نزول تنظیم گشته بود، سیوطی در الاتقان ضمن بیان این مطلب می‌گوید اولین سوره، اقرأ، سپس مدثّر، سپس نون، بعد از آن مزمّل، سپس تبّت و....تنظیم شده بودند. ۲. این مصحف مشتمل بود بر اسباب نزول آیات، مکان نزول آیات و نیز اشخاصی که در شأن آنها آیاتی نازل گشته بود. ۳. جوانب کلی آیات به گونه‌ای که آیه، محدود و مختص به زمان یا مکان یا شخص خاصی نگردد، در این مصحف روشن شده است. [۵]
جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرآن، ص ۱۶۴
۳ - عدم فرق بین قرآن و مصحف امام علیمرحوم علامه در المیزان می‌فرماید: «چطور ممکن است قرآنی که در دست ماست و معارفش همه به هم مربوط و فروعش بر اصولش مترتب می باشد، دست خوش تحریف قرار گرفته باشد؟ جمع آوری قرآن توسط حضرت علی علیه‌السلام و عرضه داشتن بر اصحاب و نپذیرفتن آنان دلیل نمی‌شود بر اینکه قرآنی که آن جناب جمع‌آوری کرده بود مخالف با قرآنِ دیگران بوده و از حقایق اصلی دین یا فرعی آن چیزی اضافه داشته است، چون اگر واقعا چنین بود حضرت امیرالمومنین علیه‌السلام به سادگی دست از قرآن خود برنمی‌داشت بلکه به طور قطع به وسیله آن به احتجاج می‌پرداخت وبه مجرد اعراض آنان قانع نمی‌شد». علامه معرفت در کتاب التمهید اشاره به این مطلب دارد و می‌فرماید: «قرآن با همین نظم و ترتیب موجود مربوط به زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله است و سید مرتضی نیز در این نظر همراه است و می‌گوید قرآن به کیفیتی که هم اکنون در دست است در زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله بوده است، و حضرت علی علیه‌السلام را به جمع آوری قرآن هنگام وفاتش وصیت نمود.» [۷]
معرفت، محمدهادی، التمهید فی القرآن، ترجمه ابومحمد وکیلی، ج ۱، ص ۳۴۱.
۴ - سرنوشت مصحف حضرت علیسلیم بن قیس هلالی از سلمان فارسی روایت کرده است که چون امیرالمومنین علیه‌السلام با بی وفایی مردم روبرو شد، در خانه نشست و به جمع و تالیف قرآن پرداخت و پس از اتمام آن از خانه بیرون آمد -و به روایت یعقوبی اوراق قرآن را بر شتری حمل کرد- و نزد مردمی که در مسجد بودند رفت و خطاب به آنان فرمود: «پس از درگذشت پیامبر به جمع‌آوری قرآن مشغول شدم تا اینکه آن را در یک جا جمع آوردم، خداوند آیه‌ای از قرآن بر پیامبرش صلی‌الله‌علیه‌و‌آله نازل نکرده، مگر آنکه من آن را گرد آورده‌ام و آیه‌ای از قرآن نیست مگر آنکه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله بر من قرائت کرد. و تأویل آن را به من آموخت، فردا نگوئید که ما از چنین امری غافل بودیم آنگاه مردی از بزرگان قوم ایستاد و گفت آن را باز ببر، که ما را به آن نیازی نیست و آنچه از قرآن پیش ماست، ما را از آنچه تو می‌گوئی بی نیاز می‌کند، حضرت علی علیه‌السلام فرمودند: قسم به خدا که از این پس، هرگز آن را نخواهید دید». و بعضی بر این عقیده‌اند و روایات هم به این مطلب اشاره دارد که آن مصحف به عنوان میراثی نزد امامان است و از امامی به امام دیگر می‌رسد. [۸]
معرفت، محمدهادی، التمهید فی القرآن، ترجمه ابومحمد وکیلی، ج ۱، ص ۳۵۲.
۵ - پانویس
۶ - منبعپژوهشکده باقرالعلوم |